(Artikulua presidente bozak aintzin idatzia izan da)
Frantziak bost urteetarako errege berri bat hautatuko du ondoko egunetan. Nor datean : eskuin muturreko Le Pen alaba, eskuineko Fillon, erdiko Macron, ala ezkerreko Melenchon ? Mementoko ezin erran, hain baitira laurak boz kopuruz elkarretarik hurbil, aburu ikerketen arabera bederen.
Dena dela, frantziarrek hautetsi goien horrenganik mirakulurik egurikiko dutea, aitzineko bi aldietan bezala, gero etsiduran erortzeko, Sarkozy eta Hollanderekin gertatu zitzaien bezala?
Monarkia errepublikar horrek bizi politiko guzia baldintzatzen digu, azkenean izozten: V. Errepublika bere ateka motzaren burura heltzen ari dela dirudi.
Hortik zelan atera daiteke?
Pentsalari eta ekintzaile politiko batzuek, bereziki Melanchonek, VI. Erepublika bilatzen dute, monarkiatik jalgiz demokraziara itzultzeko. Ni beldur nekez erdietsiko dutela: frantziarrek aitzindaria berek hautatu nahi dute zuzenka; sistemaren aldekoak indartsu daude; oroz gainetik, inertziak erreforma guziak oztopa ditzake erresuma korporatista honetan.
Paradoxalki, aterabidea oraino dirauen Konstituzioan balego? Ahalmen handiak ematen dizkio lehendakari / presidenteari, haatik ez botere guziak: parlamentua ere hor dago, eta bien artean gobernua, presidenteak izendatua, baina parlamentuko gehiengoa kontutan edukiz, horren bermea eta gutienez baimena behar baita gobernatzeko, legeen moldatzeko, aurrekontuen onesteko.
Presidentearen eta gobernuburuaren arteko orekak batzuetan funtzionatu du –bereziki kohabitazio denboretan– eta besteetan ez. Erabat hautsi zaigu azken bi agintaldietan. Sarkozyk eta Hollandek, bi kraka oso desberdinekin, de facto gobernuburua den lehen ministroaren lekua hartu dute, xehetasun guzietan sudurra sartuz, egunero lehen lerroan agertuz. Desbideratze hori hauteskunde kanpaina luzetik hasten da. Hautagaiak aurkezten dira programa oso, zehatz eta xorrotxekin, eta denek horretara bulkatzen dituzte, kazetariek bereziki.
Sarkozyk eta Hollandek
lehen ministroaren lekua hartu dute,
xehetasun guzietan sudurra sartuz,
egunero lehen lerroan agertuz
Noiz ote lehendakarigai batek argi eta garbi erranen die : «Jaun-andereak, oker zabiltzate, hori guzia ez da nire lana, baina gobernuarena. Presidentegaia naiz, ez lehen ministrogaia. Nire gain defentsa, kanpoko arazoak, eta barneko norabide nagusiak. Ez dagokit egitarau xehe baten finkatzerik: hori gobernuak eginen du bere orduan, parlamentuarekin adostuz. Hona beraz ene xede nagusiak…»
Horretarako nortasun handia behar litzateke, eta ez dirudi gaurko giro sozio-politiko-kulturalak horretara bulkatzen duenik: adibidez de Gaulle eta Mitterrand monarka nagusiek zer egin lezakete oraiko Frantzian, Europan eta munduan? Ezin jakin.
Azken belaunaldi honetan aferak zinez konplikatu dira, bereziki Sobiet Batasuna hondatu denetik. Beti hor balego indartsu, eta mendebaldeko alderdi komunistak araberan, zernahi paria nezake segurantza sozialeko zilorik ez legokeela, ez eta akziodunen baztergabeko janizarik mozkinen banatzeko unean…Baina mundua den bezalakoa da, eta dirudun handiek ahantzi dute zer diren beldurra, lotsa, ahalgea, errespetua eta sentimendu guziak, urgulua salbu.
Halere iduri zait de Gaulle edo Mitterranden oihaleko politikari guti dagoela gaur, eta bereziki kultura eskas nabaria ikusten diet. Hainbat sordei Frantziako monarkiarentzat.
Horren azpiko gaude zoritxarrez, eta gogora datorkit Beaumarchais XVIII. mendeko antzerki idazlearen ahapaldi hau: «Les grands nous font assez de bien quand ils ne nous font pas de mal», hots handikiek aski laguntzen gaituztela kalterik ez eginez.
Onura guti esperantza dut gain hartarik. Ahal bezain kalte guti egin dizagula datorren erregeak eta kito!