Iragarpenen arabera, heldu diren urteetan 40.000 lagun etorriko dira Frantziatik Lapurdira bizitzera eta lanera. Batzuek aipatu dituzte horrek hirigintzan eta etxegintzan eraginen dituen aldaketak, eta iduri du hori dela oraingo kezka nagusia. Hori bigarren mailakoa da, ordea.
Funtsezko galdera da ea zer aldaketa eraginen dion horrek euskarari? Eta hori galdera minberagoa da. Estatistikek garbi erakusten dute euskarak zenbat egin duen gibelera azken urteetan (eta, nahiz eta gero eta haur gehiago dagoen ikastoletan edo gela elebidunetan, ez da nehondik ere aski, euskararen egoera larria salbatzeko).
Euskara ahul dagoen leku batera 40.000 frantses etortzeak ez dio onik eginen gure hizkuntzari, gauzak ahoan bilorik gabe erran behar baldin badira. Jadanik arras ahuldurik dagoen euskara K.O. utz lezake Lapurdin.
Eta aterabidea ezin da izan ea “lortzen den jende horiek motibatzea” euskara ikas dezaten edo beren haurrak ikastolara igor ditzaten.
40.000 frantses horiek ez badute ikusten euskara beharrezkoa dela, euskarak baduela zinezko lekua karrikan, zergatik ikasiko dute euskara? Haur gehienek frantses eskolan ikasten badute, zergatik igorriko dute beren haurra ikastolara edo gela elebidun batera? Euskaraz ikastea orokorra ez den bitartean edo frantses hutsez ikastea marginala ez den bitartean, Frantziatik heldu direnei ez zaie burutik pasatuko euskararengana urratsak egitea. Ikusirik zein diren euskalgintzaren baliabideak eta zein herabea den erakunde publikoen politika, ez da serioa apustua izatea kanpotik heldu direnak motibatzea.
Euskara ahul dagoen leku batera
40.000 frantses etortzeak
ez dio onik eginen gure hizkuntzari,
gauzak ahoan bilorik gabe
erran behar baldin badira.
Nola nahi dira motibatu?
Afixa eta eskuorri batzuekin? Informazio bilera gutxi batzuekin? Helep delakoaren erronka bat bada hor. Bitxi bada ere, hilabete hauetako lanen zerrendan, “hizkuntza” ez da ageri lehen postuan. Bateraren agirietan “enplegua, etxegintza, garraioa, ingurumena, hizkuntza, laborantza…” zerrenda ageri da. Alta, euskara zein egoeretan dagoen ikusiz, euskararen ofizialtasuna eta euskararen irakaskuntzaren sistematizazioa ez bada lehentasunetan lehentasuna, ez pentsa geroa loriagarria izanen denik Euskal Herriarentzat, Lapurdin bederen.
Nola motibatuko dira kanpotik heldu diren horiek euskararen ikastera, Batera bezalako mugimendu batek berak ere ez badio lehentasunik ematen?
Euskarak eta Euskal Herriak tira handiagoa lukete, halaber, Ipar eta Hego Euskal Herriaren arteko loturak anitzez sakonagoak izan balira azken urteetan. Horren ordez, bakoitza bere bidea egiten ari da, eta Ipar Euskal Herriak osoki bere gisa egiten du politika, Frantziari begira eta Hegoaldea ahantzirik. Lapurdi, Nafarroa Garaiaren iparraldea eta Gipuzkoa anitzez gehiago lotuak balira, lan eremu natural gisa funtzionatuko balu eskualde zabal horrek (garai batean Baionako apezpikutegiaren eremua izan zena), Donostia-Baiona eremuak egiazko “eurohiri” bat balitz, euskara beharrezkoa litzateke lan eta bizi eremu horretan. Eta horrek berak ere eragin baikorra luke, eta kanpotik heldu direnek aiseago ulertuko lukete euskara ikasi behar dutela.
Baina “Zazpiak Bat” ahantzixea dugunean, Euskal Herriaren independentziaren aldarrikapena bigarren planora pasatu – eta Ipar Euskal Herrian desagertu – denean, proiketu abertzaleak berak ere zer presentzia eta, beraz, zer erakarpen indar dauka kanpotik heldu den batentzat?
Alabaina, euskarak bizirik irautea hertsiki lotua da Euskal Herriaren ikuspegi orokorrarekin eta Euskal Herri oso eta batuaren askatasunarekin.
Baietz, kanpotiar gero ta geihago heltzen ari dira.
Harrigareia dena da etortzerakoan lana dute. Geihenez zerbitzuetan.
Ohargarria ere: familiak dira, haur gazterekin.
Ez dut luzaz azalduko, bainan bi bide nagusi ditugu:
1- Goi mailako formakuntza hemen dauden gazteentzat. Lan postuak baditugu hemen: bai zerbitzuetan eta industrian. Bainan hemengo gazteek ez dute maila egokia heien hartzeko.
2- Eskola euskaldundu: hiri guzietan lehen mailako eskola guzietan behar dugu lortu euskara erakatsia izan dadin. Astean bi oren ez dira nahikoa hizkuntza menperatzeko, bainan tokiko kutsu bat emateko baietz.
Hori dena gure eskuetan dugu.
Agurrak
Janeko Lapurdin euskaldunak guttiengo bat gira, egungo Lapurdiko biztanle gehienek ez dute euskararik ikasi eta ezta ikasteko beharrik senditzen ere. Herri euskaldun gisa ez dugu gaitasunik behar hori segurtatzeko ez orain hemen bizi direnekin eta guttiago kanpotik etorriko direnekin. Beraz, gaitasun horretan aitzinatzen-indartzen ez bagira, ondorioa frantseste gero eta izigarriagoa izanen da. Eta euskaldunen minorizatze eta arroztea gero eta larriagoa. Egoera aski larria da, baina guttik salatzen dute egun. Independentzia aldarrikapenaren gibelapenarekin batera, eduki abertzalearen gibelapen eta baztertze orokorra ere ematen ari da. Hizkuntza,kultura eta nazio nortasunak aski gutti axola dute egun « abertzaletasuna » ordezkatzen duten eragile nagusien ildo politikoetan. Beraz, abertzaleok erronka handia dugu heldu den urteetan abertzaletasuna indartzen eta frantziar asimilazioari aitzin egiteko borroka berpizten.
Bertzetik eta borroka bidezko aitzinamendutik baldintza politikoak aldatu bitartean, zinez aintzat hartu beharreko afera da demografiarena. Demografia aldagai politiko garrantzitsua izan da, da eta izanen da. Zentzu hortan erabat bertzelako eragina luke Lapurdin Gipuzkoatik edo Nafarroatik milaka euskaldun etortzeak eta ene ustez aski garrantzitsua den faktore baten garrantzia ere plazaratu behar da, euskaldunen natalitate eskasa eta populazioaren zahartzearena justuki. Buraso izateko hautu pertsonalen eremutik haratago, ikuspegi kolektibo-nazional batetik euskaldunen natalitate apala objektiboki gure herriaren arroztearen lagungarri eta nazio askapenaren trabagarri da.