Enbatako kronika idazteko hizkuntza aukeratzea ez da erabaki hutsala. Euskara zaintzen laguntzeko borondatearen eta euskarazko artikuluak irakurtzen dituzten euskaldun bakarrak baino publiko zabalagoa lortzeko helburuaren arteko benetako dilema baita. Maleruski biak ez dira bateragarriak.
Galdera horrek errealitate konplexua, intimoa eta, batzuetan ere, tabua islatzen du, eguneroko biziko beste mila egoeratan bezala. Zein hizkuntzatan hitz egin denak euskaldunak ez diren lan bilkura batean? Nola zilegi eta eroso sentitu talde batean parte hartzeko euskarazko eztabaidak itzulpenarekin segitzen direlarik? Noiz eta nola hasi bere ingurunearekin euskaraz hitz egiten, hizkuntza ikasten ari denean? Nola euskara ahanztearen lotsa gainditu?
-Galderen zerrenda ez oso horrek mugimendu abertzaleko benetako itzal- eremua erakusten du, bai erakundeetan, bai gizabanako mailan. Segur aski iritsi da garaia gai horri heltzeko bi hizkuntzen arteko jenadura haizatzeko. Argiztapen horrek mugimenduari beharrezko irekitzea lortzen lagun dezake.
Irekitzea gutxiengotik ateratzeko
Bagiraren inkestak erakutsi duenez, euskara da mugimenduaren oinarrietako bat eta hurrengo urteetarako 1. lehentasuna. Baina abertzaletasuna ez da hizkuntzara mugatzen, hainbat aldarrikapen egiten ditu. Hori izan daiteke, mugimendu abertzalearen indarra, euskal hizkuntzaren kausari gizarte alternatibo eta demokratikoaren proiektu bat lotu izana. Bien bitartean, aldeztutako proiektu politiko horrek nolabaiteko irekitze-maila behar du, gutxiengoan egon nahi ez badu. Kontua ez da alderdi abertzale/euskaldun ttipi baina gogor bat kudatzea, zeinaren estrategia bakarra izango bailitzateke alderdi frantsesekin aliantzak egitea hauteskundeen arabera. Gehiengo bat sustatzeko, askoz gehiago sinesten dut alderdi batean, gai izango litzatekeena lurraldeko biztanleriaren irudirako perfil aniztasuna bere baitan integratzeko eta gure balioak eta aldarrikapenak bideratzeko.
-Irekiera-printzipio hori praktikan jartzeak badu beste abantaila bat ere: euskaldun kopurua handitu egin daiteke. Balio berdinak dituen mugimendu baten parte sentituz, errazago da euskara ikasteko motibatzea. Irekitze horrek mugimendua birsortzeko eta berritzeko gaitasuna ere bultzatzen du, perfil eta ikuspegi berriak integratzeko aukera ematen baitu. Proiektu inklusibo horrek etengabe erakartzen eta berritzen ahal ditu abertzaletasunaren lerroak beti hobeki egokitzeko.
Inklusibitatea segurtatu barne egituraketan
Lantalde batzuetan ez da ikusten euskaldun ez den iñor. Adibidez euskara edo nazio eraikuntza arloetaz ari girenean, batez ere euskara perfektuko hiztunak dira. Hala ere, erdaldunen presentzia interesgarria izan liteke ikuspuntu desberdina izateko eta justuki estrategia baten egokitasuna frogatzeko. Bestela, hasitako ekintzek jadanik konbentzituta diren pertsonen talde mugatu bati bakarrik eragiteko arriskua dago.
Mugimendu abertzaleak ez du iñolako arau edo kodigorik euskararen presentzia bermatzearen eta inklusibitatea/ eraginkortasuna segurtatzearen arteko oreka bikaina atzemateko. Usaian, printzipioa da pertsona oro bere hautatutako hizkuntzan hitz egin ahal izatea, eta, aldi berean, mezua ulertzen dela zaintzea, bai beste hizkuntzan egindako laburpen baten bidez, bai itzultzaileei esker. Baina praktikan, benetan nahikoa dea? Segurtatzen ote dugu euskaraz egiten den bilkura bakoitzean erdaldunak beraien lekua dutela, eta eroso sentitzen direla zerbait erran nahi badute? Uste dut gure erakunde askotan angelu itsua dela, osoki euskara hiztunak ez direnak kaltetuz baina mugimendua ere bai. Euskaldun maila desberdinekin pentsatutako protokolo sinpleak aski izango lirateke. Noski, kontrakoa ere kontuan hartu behar da. Pertsona bat frantsesez eroso sentitzen ez bada, antzeko baliabideak pentsa litezke.
Autozentsura gelditu
Aldi berean, autozentsura biziki ohikoa zaigu, ia denak automatikoki pasatzen gira frantsesera. Bestalde, ontsa hitz egiten segi dezakegu, pertsona eztabaidan sartuz eta, besterik gabe, emekiago hitz eginez. Eta solaskideak erdaraz erantzutea onartuz. Egia da ez dugula ohiturarik bi hizkuntzatan eztabaidatzen segitzeko. Euskaraz hitz egiteko denbora hartuko luketen hurbilekoen aitzinean ere gertatzen da hori. Laster hizkuntza ulertzea ez litzateke oztopo izanen. Robert Frost olerkari estatubatuarrak zioen bezala: “Poetry is what gets lost in translation”(1). Itzultzailearen talentua edozein dela ere, itzulpengintza ez da sekula gai izanen euskaraz sortu diren kultura, ohiturak eta munduko ikuspegiak erabat transmititzeko. Paradoxikoki, oreka zuzena erdaldunekin euskaraz zuzenago hitz egitea izan daiteke, eta pertsonarengana aurrez aurre ere egokituz. Ikaskuntzarekin zerikusia duten gaizkiulertzeak, jenadura eta irriak onartu beharko lirateke, itzulpenean bizirik irauten ez duena galdu beharrean.
(1) “Olerkia da itzulpenean galtzen dena.”